برنامه بانک مرکزی درباره طرح کارمزد پایانه های فروش چیست؟
نگاه بانک مرکزی در این زمینه کلی بوده و ممکن است با نگاه بانکهای تجاری متفاوت باشد؛ بانک مرکزی به دنبال کسب سود از محل کارمزد خدمات بانکداری الکترونیکی نیست بلکه هدف از توسعه بانکداری الکترونیک از دید بانک مرکزی، خدمت به مردم و حفاظت از منافع آنان، تامین امنیت بانکداری الکترونیک در جهت افزایش رضایت و اعتماد مشتریان و بطور کلی افزایش رفاه عمومی است.
سالانه صدها میلیارد تومان توسط بانک مرکزی در حوزه بانکداری الکترونیک و تامین اسکناس و مسکوک مورد نیاز جامعه برای تسهیل مبادلات هزینه میشود. بنابراین بانک مرکزی تمام هزینههای عملیاتی، سرمایهگذاری و هزینه فرصت ناشی از آن را تاکنون متقبل شده و همانگونه که اشاره شد از بودجه بیتالمال تامین میشود. منطقی نیست هزینه های عملیاتی نگهداری از تجهیزات و هزینه هایی که از بیرون به شبکه بانکداری الکترونیکی تحمیل میشود را نیز از جیب مردم پرداخت کنیم. از طرفی نگاه یک بانک تجاری برای تامین تمام هزینه های بانکداری الکترونیکی به منظور تامین منافع سهامداران خود باید مورد توجه قرار گیرد. لذا بانک مرکزی درصدد است با مشارکت شبکه بانکی کشور طرح «نظام جامع کارمزد خدمات الکترونیک بانکی در ایران» را تهیه و تدوین کند. در این خصوص حتما از نظر کارشناسان و محققان و عموم مردم بهره خواهیم گرفت.
کارمزد خدمات الکترونیکی بانکی چیست و به چه منظوری اخذ میشود؟
واژه «کارمزد» به معنی اجرت، حق العمل و یا حقالزحمهای است که به ازای انجام کار مشخصی پرداخت میشود. برای مثال در بازار سرمایه، کارگزار درصدی از مبلغ سهام معامله شده را از خریدار و فروشنده اخذ میکند. اما در شبکه بانکی کارمزد بیشتر با هدف پوشش هزینه های تنظیم سند یا انجام تراکنش دریافت میشود. علاوه بر این بانکها برای تامین هزینه های استهلاک شبکه و به روزرسانی سختافزار و نرمافزارهای لازم، هزینه هایی را متحمل می شوند. به عنوان نمونه می توان به مبلغی که پیش از تولد سامانه تصویربرداری چک (چکاوک)، برای تسویه چک ها در اتاق پایاپای اسناد بانکی از مشتری اخذ می شد، اشاره کرد.
اساسا چرا بانک مرکزی متولی تعیین کارمزد است؟
بر اساس بند (4) ماده 20 قانون بانکداری بدون ربا مصوب سال 62، تعیین انواع و میزان حداقل و حداکثر کارمزد خدمات بانکی (مشروط به اینکه بیش از هزینه کار انجام شده نباشد) از اختیارات بانک مرکزی است. از سوی دیگر، سهم عمده هزینه های بانکداری الکترونیکی، مانند هزینههای زیرساخت، سامانه های ملی پرداخت و تامین امنیت شبکه به عهده بانک مرکزی است.
در سایر کشورها وضع چگونه است و هزینه خدمات الکترونیک بانکی (کارمزد) به چه صورتی دریافت می شود؟
در کشورهای گوناگون شیوههای دریافت کارمزد متفاوت است؛ برخی کشورها تنها هزینه های عملیاتی را از مشتری طلب می کنند. برخی دیگر، هم هزینه های عملیاتی و هم هزینه های سرمایه گذاری را از مشتریان اخذ می کنند. کشورهایی هم هستند که علاوه بر هزینه های عملیاتی و سرمایه گذاری، هزینه های فرصت را نیز محاسبه و اخذ میکنند.
در تعیین کارمزد ابزارهای مختلف پرداخت الکترونیکی نیز شیوه ها متفاوت است. برای مثال، هزینه های ثابت برای هر تراکنش وضع می کنند یا به نسبت مبلغ یا تعداد تراکنش کارمزد می گیرند یا ترکیبی از دو روش پیش گفته را اجرا می کنند. حتی وضع این کارمزدها نسبت به نوع کارت یا پول داخلی و بین المللی نیز ممکن است متفاوت باشد. در برخی کشورها هزینه استفاده از پایانه فروش و خودپرداز رایگان است ولی برای هر کارت پرداخت یا کارت اعتباری و.. هزینه های سالانه (مثلا در چند کشور اروپایی به ازای هر کارت 40 یورو) از مشتری اخذ می شود.
در افکار عمومی این سوال مطرح است که سود سرشاری از انتقال وجوه مردم به حساب های متصل به پایانه های فروش نصیب بانکها میشود و شاهد این ادعا را رقابت بانک ها برای جذب مشتری بیشتر و تعیین جوایز ویژه برای این حساب ها می دانند؛ آیا اینگونه است؟
تردیدی نیست که جذب منابع بانکی بیشتر، به نفع بانک است و بانکها برای تجهیز منابع با یکدیگر رقابت می کنند که متاسفانه این رقابت گاهی از شکل طبیعی خود خارج و به حالت رقابت ناسالم تبدیل می شود و این تصور را تقویت میکند که بانکها سود سرشاری از این محل می برند.ولی باید توجه داشته باشیم که اولا با این روش علاوه بر بانک، مشتری نیز سود می برد، چون در اغلب موارد به سپرده های دارندگان پایانه فروش، سود روزشمار 10 درصدی تعلق میگیرد. ثانیا بخش عمده هزینه ها، مربوط به شبکه بین بانکی و سامانه های ملی پرداخت نظیر شاپرک، شتاب، پایا و ساتنا است که این هزینهها از بودجه بانک مرکزی (که متعلق به همه مردم و بیت المال است) تامین میشود. در این صورت عادلانه نیست کسی که پولدارتر است و مبادلات پولی بیشتری انجام میدهد (در واقع از این زیرساخت عظیم استفاده بیشتری می کند) با اقشار ضعیف جامعه با مراودات مالی به مراتب کمتر، برابر باشد؛ مثل این است که بگوییم چون شرکت ملی نفت متعلق به همه مردم است، بنزین رایگان توزیع شود و یا عوارض اتوبان به جای کسانی که از آن استفاده می کنند از همه مردم اخذ شود.