ترجمه ی سَرنام ها
یوسف امیری- یکی از ویژگی های زبان فنی معاصر، ساخت و کاربرد فراوان «سرنام» است. درباره ی ترجمه ی سرنام های انگلیسی در پارسی چه باید کرد؟
سرنام (یا به پیشنهاد دکتر ادیب سلطانی «اَغری نام»، در انگلیسی: acronym) واژه ای است که از چسباندن نویسه های نخست واژه های یک عبارت ساخته می شود مانند «دافوس» (دانشکده ی فرماندهی و ستاد) یا OPEC (Organization of the Petroleum Exporting Countries) به معنای «سازمان کشورهای صادرکننده ی نفت. به نظر برخی منبع ها و فرهنگ نویسان، تفاوت «سرنام» با «سَرنویسی» (initialism) و «کوته نویسی» (abbreviation) آن است که «سرنام» وقتی است که ترکیب نویسه های نخست به صورت یک واژه یا نام خوانده شوند مانند OPEC اما سَرنوشته وقتی است که نویسه ها جدا جدا خوانده شوند مانند FBI (اف.بی.آی).
به نوشته ی فرهنگ ریشه شناسی برخط انگلیسی، ساخت و کاربرد سرنام ها در زبان انگلیسی تنها از زمان جنگ جهانی دوم و در ارتش رواج یافت و پیش از آن تنها نمونه های انگشت شماری در این زبان وجود داشته است. با ساخت و گسترش رایانگرها (که آنها هم نخست در ارتش کاربرد داشتند) این پدیده رواج چشمگیری یافت. با افزایش پیچیدگی دانش های امروزی، سرنام در همه ی رشته ها مانند ریاضی و پزشکی هم رواج یافت. همان گونه که در بالا دیدیم، در ارتش و نیروهای نظامی ایران از چند دهه پیش، ساخت سرنام بسیار رایج بوده و هست (در کاربردهای دینی «ع» و «ص» از قدیم بوده اما انگشت شمار). رویکرد غالب کنونی در برابر سرنام های فنی انگلیسی (و نیز سَرنوشته ها) به کار بردن همان سرنام انگلیسی است مانند آر.دی.بی.ام.اس (RDBMS). به نظرم مشکل این رویکرد آن است که برای غیرانگلیسی زبانان ارتباط برقرار کردن با آنها می تواند دشوار باشد و به ویژه گاهی در ترجمه ی متن، ارتباط سرنام انگلیسی با متن فارسی بریده میشود مانند ترجمه ی RRR (سرنویسی: Reduce, Recycle, Reuse) به «کاهش، بازیافت، بازکارگیری». رویکرد دیگر آن است که عبارت انگلیسی اصلی را ترجمه کنیم و بعد سرنام پارسی را بر پایه ی عبارت پارسی بسازیم. این کاری است که در زبان فرانسه ای انجام می شود. برای نمونه در فرانسه ای بیماری AIDS را SIDA می گویند که سرنام ساخته شده بر پایه ی ترجمه ی عبارت انگلیسی است. در صورت برابرسازی برای سرنام ها، می توانیم دیگر مشتق های آنها را با دستور زبان پارسی بسازیم و کار گوارش آنها در زبان آسان تر می شود.