رونق غیرقانونی‌ها

اما واقعیت آن است که به موازات گسترش این بستر، یک بازار غیر رسمی دیگر نیز با سرعت قابل ملاحظه‌ای در حال رشد بوده و کم نیستند فروشندگان و کسب‌وکارهای بیشتری که روز به روز بساط کار خود را در شبکه‌های اجتماعی پهن می‌کنند. یعنی جایی که قاعدتا از هیچ نظارت و مجوز و صنفی خبری نبوده و خریداران نیز به خوبی می‌دانند که از حمایت‌های قانونی برخوردار نیستند و ریسک ضرر و زیان احتمالی با خودشان است.

با انگیزه کسانی که بساط خود را به بسترهای غیررسمی و شبکه‌های اجتماعی می‌برند، کاری ندارم. چون انگیزه ایشان هر چه باشد، از فرار مالیاتی و موانع کسب‌وکار گرفته تا هرگونه تقلب و تخلف، یک واقعیت را نباید فراموش کرد: «این کسب‌وکارها به هر حال مشتری دارند.» و اگر نبود مشتری و تقاضا، هرگز تجارتی نه شکل می‌گرفت نه دوام می‌آورد.

اما روی دیگر این سکه که باید مورد واکاوی قرار گیرد، انگیزه خریداران و مشتریانی است که ریسک یک معامله غیررسمی و حتی غیرقانونی را از جیب خود می‌پذیرند.

این دقیقا نقطه‌ای است که نباید از نظر پنهان داشت. برای این مهم فرضیه‌های متعددی را می‌توان در نظر گرفت. برای مثال وقتی مشتری یک کسب‌وکار قانونی و اینترنتی، متوجه گرانفروشی، جنس تقلبی یا گارانتی سرکاری می‌شود، وقتی اخبار متعدد از مشکلات و بدعهدی برخی پلتفورم‌های رسمی خدمات اینترنتی به علت برخی وابستگی‌ها به جایی نمی‌رسد، وقتی مشتری متوجه بی‌نتیجه ماندن یا طولانی شدن پروسه شکایت خود می‌شود، وقتی فضای مجازی پرشده از اخبار، تصاویر و فیلم‌هایی از تجربیات بد و پیگیری‌های بی‌نتیجه مشتریانی که احتمالا صدایشان به جایی نرسیده و حقوق‌شان پایمال شده است و در یک کلام وقتی مشتری تفاوت چندانی بین فروشنده رسمی و غیررسمی نمی‌بیند، اینجاست که ریسک یک معامله غیرقانونی را می‌پذیرد.

شاید در نگاه برخی تصمیم‌گیران، طبق معمول، راه حل نخست این باشد که احتمالا فیلترینگ یک یا چند شبکه اجتماعی و پیام‌رسان موبایلی، چاره کار است. در این خصوص اما آمار رسمی از میزان کاربران تلگرام و فیلترشکن‌ها را باید یادآور شد.

اما بیایید فرض کنیم که در مرحله بعدی، چاره‌ای نیز برای مهار فیلترشکن‌ها اندیشیده شود. در این خصوص نیز باید گفت که در واقع بسیاری از ایرانی‌ها، حتی سال‌ها قبل از ظهور اینترنت، با معاملات غیرقانونی خو گرفته و راه‌ و رسمش را پیدا کرده‌اند. از خرید و فروش انواع مشروبات و مخدرها گرفته تا یافتن تجهیزات ماهواره و نصاب‌ها و حتی کالاهای خانگی موسوم به بانه‌ای!