مرکز پژوهش‌ها: شکل‌گیری تامین‌کنندگان بزرگ تجهیزات صنعت مخابرات مورد حمایت قرار بگیرد

آی‌تی‌من-  در گزارش مرکز پژوهش‌ها اصلی‌ترین گلوگاه‌های توسعه این صنعت در کشور از سه منظر خریداران، تولیدکنندگان و سیاست‌ها بررسی شده است.

بر این اساس از منظر خریداران، تعیین نیازمندی‌های کشور برمبنای محصولات خارجی، عدم انتشار برنامه‌های آتی خرید تجهیزات برای توسعه شبکه‌های مخابراتی و برخی پیامدهای ناشی از ماهیت شبه دولتی و انحصاری خریداران گلوگاه‌های اصلی محسوب می‌شوند.

از منظر تولیدکنندگان سه گلوگاه ارائه نشدن راهکارهای یکپارچه و منسجم توسط تولیدکنندگان، ریسک زنجیره تأمین قطعات اولیه مورد نیاز برای محصولات و تعدد شرکت‌های کوچک و متوسط با محصولات مشابه و تیراژ پایین ذکر شده و از منظر سیاست‌ها نیز فقدان سیاست صنعتی و متولی مشخص، ضعف در زیرساخت‌های آزمایشگاهی، تمرکز اسناد بالادستی حوزه فاوا بر شاخص‌های خدماتی، اجرای نامناسب مصوبات قانونی موجود و قیمت گذاری دستوری گلوگاه‌های مورد اشاره است.

این گزارش تاکید می‌کند که به منظور توسعه صنعت تجهیزات مخابراتی کشور باید سیاستگذاری‌ها از بخش تقاضا و خریداران عمده داخلی آغاز و با استفاده از ابزارهایی نظیر تجمیع تقاضا، اعلام دقیق نیازمندی‌های آتی و انعقاد قراردادهای تعهد خرید، جذابیت‌های کافی برای سرمایه گذاری و جهش در بخش تولیدی این صنعت فراهم شود.

ازسوی دیگر در سمت عرضه و تولید نیز ضرورت دارد، سیاست‌های حمایتی به سمت شکل گیری شرکت‌های بزرگ تأمین کننده و یکپارچه ساز داخلی با سبد محصولات متنوع و راهکارهای یکپارچه تغییر یابد، به نحوی که این شرکت‌ها در زنجیره ارزش خود با مؤسسه‌ها و شرکت‌های کوچک و متوسط تولیدی و تحقیقاتی همکاری کنند.

ضمن اینکه خروجی این سیاست‌ها باید در تداوم سرمایه گذاری بر تحقیق و توسعه، پشتیبانی و ارتقای فنی بلندمدت محصولات و نقش آفرینی در بازارهای جهانی نمایان شود.

در این گزارش ذکر شده است که متوسط واردات کالاهای حوزه فاوا در سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ حدود ۳.۵ میلیارد دلار در سال و متوسط صادرات کالاهای حوزه فاوا حدود ۱۰ میلیون دلار در سال است که نشان از تراز تجاری نامناسب کشور در این حوزه دارد.

البته یکی از دلایل جهش آمار رسمی ‌واردات کالاهای حوزه فاوا، مربوط به اجرای کامل طرح رجیستری تلفن‌های همراه در اواخر سال ۱۳۹۷ بوده است. تا پیش از اجرای این طرح غالب واردات گوشی‌های تلفن همراه به کشور به صورت قاچاق بوده که اجرای طرح به جهش آمار واردات کالاهای ارتباطی منجر شده است.

گروه تجهیزات ارتباطی با سهم نزدیک به ۵۰ درصد از کل واردات سالیانه کالاهای حوزه فاوا از جایگاه قابل توجهی میان سایر محصولات حوزه فاوا برخوردار است. از مجموع ۱۸۲ کد تعرفه کالاهای حوزه فاوا، ۳۲ کد تعرفه در حوزه تجهیزات ارتباطی قرار دارند.

این تجهیزات خود در پنج زیرگروه «انواع تلفن»، «ایستگاه‌های پایه مخابراتی ثابت و سیار»، «دستگاه‌های دریافت، تبدیل و بسامدافزایی انواع داده‌های مخابراتی شامل دستگاه‌های سوئیچینگ و مسیریابی»، «آنتن‌ها و قطعات تجهیزات مخابراتی» و «سایر تجهیزات» قرار می‌گیرند.

 گزارش مرکز پژوهش‌ها سه زیرگروه «ایستگاه‌های پایه مخابراتی ثابت و سیار»، «دستگاه‌های دریافت، تبدیل و بسامدافزایی انواع داده‌های مخابراتی شامل دستگاه‌های سوئیچینگ و مسیریابی»، «آنتن‌های مخابراتی و قطعات تجهیزات مخابراتی» را مورد توجه قرار داده و در ادامه آورده است: ساختار بازار مصرف کنندگان تجهیزات مخابراتی کشور نشان می‌دهد در وهله اول سه مجموعه ارائه دهنده خدمات ارتباطی به همراه شرکت ارتباطات زیرساخت، عمده خریداران و مصرف کنندگان تجهیزات مخابراتی هستند و در وهله بعد سایر اپراتورهای مخابراتی و همچنین وزارتخانه‌ها و سازمان‌های بزرگ نظیر وزارتخانه‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات، نیرو و نفت، بانک‌ها و شهرداری‌ها به عنوان مشتریان تجهیزات مخابراتی به حساب می‌آیند.

این گزارش بیان می‌دارد که در سال ۱۳۹۹ گوشی‌های هوشمند تلفن همراه با ۲.۴۳ میلیارد دلار واردات بیشترین میزان واردات کالای مصرفی کشور و «ایستگاه‌های پایه فرستنده و گیرنده شبکه‌های سلولی» با ۲۴۶ میلیون دلار واردات بیشترین میزان واردات کالای سرمایه‌ای کشور را به خود اختصاص داده اند.

مرکز پژوهش‌ها توجه به صنعت تجهیزات مخابراتی در کشور را از ابعاد امنیتی، انحصار و وابستگی بلندمدت به شرکت‌های خارجی، چالش‌های بین‌المللی، ظرفیت‌های بالقوه و بازار بزرگ داخلی مهم ارزیابی کرده است.

مرکز پژوهش‌های مجلس در جمع بندی این گزارش یادآور شده است: صنعت تجهیزات مخابرات در بخش زیرساخت به دلیل داشتن مشخصه‌هایی نظیر ارزش افزوده بالا، قابلیت سرریز فناوری به سایر صنایع، ایجاد وابستگی بلندمدت کشور به شرکت‌های تأمین کننده تجهیزات و به تبع آن حساسیت‌های امنیتی از جمله حوزه‌هایی به شمار می‌آید که باید در برنامه ریزی‌های کلان مورد توجه قرار گیرد.

سیاستگذاری در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات به دلیل اثرگذاری مستقیم و غیرمستقیم بر سایر صنایع و بخش‌های کشور به جامع نگری و شناخت عوامل متعددی نیازمند است؛ با این وجود تاکنون عمده برنامه ریزی‌های مدیران این حوزه بر خدمات حاصل از این بخش متمرکز بوده و توجه چندانی بر ابعاد صنعتی و تولیدی نشده است، به همین دلیل صنعت تجهیزات مخابرات همچنان نتوانسته است به جایگاه واقعی خود دست یابد.

در این شرایط باید ابتدا دوگانگی میان ارائه خدمات و حمایت از تولید رفع شود و سیاست‌ها و اهداف هر دو بخش به صورت مشترک و متمرکز تدوین شود زیرا این دوگانگی به صورت طبیعی موجب اثر سوء بر هریک از حوزه‌ها می‌شود.

این گزارش می‌افزاید: بررسی روند تاریخی حمایت صنعت تجهیزات مخابراتی در کشور نشان می‌دهد که برنامه ریزی‌ها و مدل‌های برخورد با این صنعت تا به امروز دارای ضعف‌های جدی بوده است. چارچوب کلی این مدل‌ها عمدتا به صورت حمایت‌های پراکنده از پروژه‌های محدود ساخت محصول و آن هم به صورت حمایت مستقیم مالی از تولیدکنندگان بوده است که درنهایت به هدر رفت منابع یا شکل گیری شرکت‌های کوچک و متوسطی منجر شده است که غالب آنها در ادامه کار، توانایی پرداخت هزینه‌های بالای تحقیق و توسعه و همکاری در سطوح بین المللی را نداشته اند.

درنهایت به منظور توسعه صنعت تجهیزات مخابراتی در کشور باید سیاستها از بخش تقاضا و خریداران عمده داخلی با استفاده از ابزارهایی نظیر تجمیع تقاضا، اعلام دقیق نیازمندی‌های آتی و انعقاد قراردادهای تعهد خرید آتی آغاز شود؛ تا بدینوسیله جذابیت‌های کافی برای سرمایه گذاری و جهش در بخش تولیدی این صنعت فراهم شود.

ازسویی در سمت عرضه و تولید نیز ضروری است، سیاست‌های حمایتی به سمت شکل گیری شرکت‌های بزرگ تأمین کننده داخلی با سبد محصولات متنوع و راهکارهای یکپارچه تغییر یابد که در زنجیره ارزش خود با مؤسسه‌ها و شرکت‌های کوچک و متوسط تولیدی و تحقیقاتی همکاری می‌کنند.

نتیجه این سیاست‌ها نیز میبایست در تداوم سرمایه گذاری بر تحقیق و توسعه، پشتیبانی و ارتقای فنی بلندمدت محصولات و ارتقای نقش آفرینی و همکاری در بازارهای جهانی نمایان شود.