دعوای پلتفرم‌ها و سازمان غذای دارو دوباره بالا گرفت
فروش اینترنتی دارو: استخوان انحصار لای زخم
تاریخ انتشار
شنبه ۳ خرداد ۱۴۰۴ ساعت ۱۰:۲۳
آی‌تی‌من- موضوع فروش اینترنتی دارو در ایران در سال‌های اخیر به یکی از مناقشات جدی میان فعالان بخش سلامت دیجیتال و وزارت بهداشت بدل شده است. ماجرا این بار با انتشار نامه‌ای از سوی انجمن داروسازان ایران به رئیس‌جمهوری وارد مرحله تازه‌ای شد. در این نامه که به تاریخ ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۴ تنظیم شده، این انجمن فعالیت پلتفرم‌های اینترنتی توزیع دارو را عامل رانت، فساد و روابط ناسالم در بازار دارو دانسته و خواستار مداخله فوری رئیس‌جمهور در این زمینه شده است.
انجمن داروسازان در این نامه صراحتاً از مسعود پزشکیان خواسته که به وزیر ارتباطات دستور دهد از هرگونه حمایت از این پلتفرم‌ها و ایجاد خدشه در روند منطقی تجویز و مصرف دارو در نظام سلامت کشور جلوگیری کند.
اتهام «ناصرخسروی مجازی»
در بخشی از این نامه، انجمن داروسازان، فعالیت پلتفرم‌های دارویی را زمینه‌ساز ایجاد ناصرخسروی مجازی توصیف کرده و هشدار داده است که این فضا موجب شکل‌گیری روابط ناسالم میان پزشکان، داروخانه‌ها و پلتفرم‌های آنلاین خواهد شد. این انجمن ادعا می‌کند برخی نهادهای غیردرمانی و غیرتخصصی با بهانه‌هایی چون توسعه اقتصاد دیجیتال، در حال اعمال فشار بر وزارت بهداشت برای صدور مجوز به فروش آنلاین دارو هستند.
آنها تأکید کرده‌اند ارتباط مستقیم پلتفرم‌های فروش کالا با داروخانه‌ها، موجب بروز فساد آشکار، رانت و استثمار مالی داروخانه‌ها از سوی برخی شرکت‌های فعال در این حوزه خواهد شد.
در نامه آمده سازمان غذا و دارو برای توزیع اینترنتی دارو، «ریل‌گذاری صحیحی طی سال گذشته انجام داده» و «به‌درستی سامانه مرجعی را طراحی نموده که مانع شکل‌گیری روابط مالی ناسالم شود.» به گفته نویسندگان نامه، این سامانه «درصورت عدم‌کارشکنی بعضی نهادهای غیرتخصصی» آماده اجراست.
نویسندگان معتقدند «ارتباط مستقیم پلتفرم‌های فروش کالا با داروخانه یعنی زمینه‌سازی برای اشاعه آشکار فساد، اشاعه روابط ناسالم در جامعه پزشکی، تقلب و رانت و ناصرخسرو مجازی که فقط و فقط به نفع کسانی است که به هر قیمت، ولو خسارت به حیثیت مردم و نظام سلامت، به‌دنبال کسب درآمد مفت و استثمار دیگران‌اند.»
واکنش انجمن تجارت الکترونیک: انحصار را تقویت نکنید
در مقابل این موضع‌گیری تند، انجمن تجارت الکترونیک ایران در بیانیه‌ای اظهارات انجمن داروسازان را متأثر از منافع بخشی کوچک اما مؤثر از ذی‌نفعان بازار دارو دانسته و ادعای «استثمار داروخانه‌ها» را رد کرده است.
کمیسیون سلامت دیجیتال انجمن تجارت الکترونیک توضیح داد کارمزد پرداختی داروخانه‌ها به پلتفرم‌ها، «در کمال شفافیت و در برابر خدمات بازاریابی و توسعه بازار برای داروخانه‌های همکار دریافت می‌شود». این کمیسیون ادعای انجمن داروسازان مبنی بر «استثمار داروخانه‌ها» با دریافت این تعرفه‌ها را رد کرده و تعرفه‌ها را «راهی برای جلوگیری از انحصار بخش خاصی از ذی‌نفعان با منافع مشخص» دانسته و گفته در نامه انجمن داروسازان این امر «با بی‌توجهی به منافع جمعی و عدالت رقابتی» نادیده گرفته شده است.
انجمن تجارت الکترونیک تأکید کرده «تمام فرایند نسخه‌پیچی، انتخاب و تحویل دارو را از ابتدا تا انتها داروساز مستقر در داروخانه قانونی و مطابق استانداردهای تعیین‌شده برای داروخانه‌ها انجام می‌دهد و دخالت پلتفرم‌ها صرفاً در تسهیل دسترسی مردم و فرایند ارجاع درخواست مشتری به داروخانه‌ها و ارسال آن است، نه در امور تخصصی و حرفه‌ای دارویی.»
انجمن تصریح کرده است: «چنین ادعاهای بی‌پشتوانه‌ای که این گروه سال‌هاست مطرح کرده و می‌کند، مانع توسعه سلامت دیجیتال و صرفاً تلاشی برای ایجاد و حفظ هرچه بیشتر انحصار است.»
در بخش دیگری از بیانیه انجمن آمده است: «درحالی‌که همه کشورهای پیشرو درحال توسعه و ارتقای زیرساخت‌های لازم در حوزه سلامت دیجیتال، ازجمله دارورسانی آنلاین هستند، در کشور ما همچنان منافع گروهی خاص و مؤثر ایجاب می‌کند کسب‌وکارهای فعال در این حوزه به‌جای تمرکز بر بهبود دائمی شرایط به نفع مصرف‌کنندگان و تأمین‌کنندگان، در پی توجیه و اثبات آن باشند که این امور نه‌فقط تهدید نیست که الزامی مهم برای جلوگیری از هدررفت منابع، افزایش دسترسی و ارتقای سطح کیفیت خدمات و افزایش رفاه و کرامت افراد جامعه است.»
انجمن تجارت الکترونیک همچنین هشدار داده است: «تجربه سال‌های گذشته نشان داده فشار رسانه‌ای یا لابی‌گری صنفی نمی‌تواند مانع حرکت قطار فناوری و توسعه شود. شفافیت، رقابت سالم، دسترسی بهتر و ارتقای کیفیت خدمات، فقط در بستر فناوری ممکن خواهد بود. مقاومت در برابر این مسیر مقاومت در برابر آینده کشور است.»
کمیسیون سلامت دیجیتال انجمن تجارت الکترونیک همچنین برای شنیدن دغدغه‌های نهادهای رگولاتور و تعامل با آنها اعلام آمادگی کرده و از تمام ذی‌نفعان این حوزه خواسته «با تبعیت از دستورالعمل لازم‌الاجرای «حمل و عرضه دارو از طریق سکوها و کسب‌وکارهای اینترنتی» که نقش تنظیمگری وزارت بهداشت نیز در آن لحاظ شده، مسیر توسعه ناگزیر اقتصاد دیجیتال را دچار وقفه نکنند.»
این انجمن تأکید کرده سلامت دیجیتال در کشورهای پیشرو به عنوان مسیر نجات نظام سلامت و ارتقای دسترسی شناخته می‌شود و مخالفت‌های صنفی در ایران، حرکتی در جهت حفظ انحصار سنتی و ضد توسعه فناوری است.
سازمان نصر: حذف کسب‌وکارهای شفاف به فساد منتهی می‌شود
سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور نیز چند روز قبل از نامه انجمن داروسازان، در بیانیه‌ای به وزیر ارتباطات و سایر مقامات هشدار داده بود که تصمیمات اخیر سازمان غذا و دارو و محدودسازی پلتفرم‌های اینترنتی دارو، در عمل به تضعیف حقوق مصرف‌کننده و گسترش فساد می‌انجامد.
در این بیانیه آمده: «پلتفرم‌های دارویی در مسیر قانونی و با مجوز رسمی فعالیت می‌کنند و ممانعت از فعالیت شفاف آنها، موجب تقویت بازار سیاه، خروج کسب‌وکارهای معتبر و کاهش امنیت دارویی بیماران خواهد شد.»
این سازمان همچنین انتقاد کرده که سازمان غذا و دارو با تهیه سندی موسوم به «گردش کار ارائه خدمات دارویی در چارچوب نسخ الکترونیک» عملاً نقش کسب‌وکارها را به واسطه ثبت سفارش و ارجاع به سامانه مرجع دولتی تقلیل داده و همه مراحل استعلام، قیمت‌گذاری و مدیریت دارو را به انحصار خود درآورده است.
ورود وزیر ارتباطات و تشدید اختلاف‌ها
آنچه این تقابل را جدی‌تر کرد، موضع‌گیری صریح وزیر ارتباطات در حمایت از پلتفرم‌های دارویی و درخواست از وزارت بهداشت برای تنظیم مقررات روشن و قابل اجرا در این حوزه بود. همین اظهارات، باعث واکنش تند انجمن داروسازان شد که در نامه خود خطاب به رئیس‌جمهور، از دخالت وزیر ارتباطات در حوزه سلامت انتقاد کردند.
انجمن داروسازان در این نامه از رئیس‌جمهور خواسته که وزیر ارتباطات را به تمرکز بر وظایف تخصصی خود و رفع ضعف‌های زیرساختی کشور در حوزه دیجیتال وادارد و از حمایت از طرح‌هایی که به زعم آنها امنیت سلامت مردم را تهدید می‌کند، بازدارد.
رئیس سازمان غذا و دارو: فروش اینترنتی بدون ضابطه ممنوع است
در میانه این جدال رسانه‌ای و صنفی، مهدی پیرصالحی، رئیس سازمان غذا و دارو نیز در مصاحبه‌ای از نهایی‌شدن ضوابط فروش اینترنتی دارو خبر داد. او تأکید کرد که فروش دارو در فضای مجازی در صورتی مجاز است که در بستر سامانه‌های واسط زیر نظر این سازمان انجام شود و هرگونه فروش خارج از این چارچوب، ممنوع خواهد بود.
وی در توضیح گفت: «تأمین و عرضه دارو تابع الزامات سختگیرانه است و باید از انتشار اطلاعات شخصی بیماران و عرضه داروهای تقلبی جلوگیری شود. مواردی از تخلف و گران‌فروشی در فروش آنلاین دارو گزارش شده و این موضوع، نیاز به اعمال مقررات سختگیرانه‌تر را دوچندان می‌کند.»
مخالفت با تمرکز انحصاری و انحصارگرایی دولتی
در این میان، سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور هشدار داده که محدودسازی فعالیت قانونی پلتفرم‌های دارویی منجر به خروج سرمایه‌گذاران، کاهش اشتغال و گسترش فساد اداری خواهد شد. این سازمان تصریح کرده است که در سند سازمان غذا و دارو، عملاً همه اختیارها و فرآیندهای سفارش‌گیری و تحویل دارو به یک سامانه مرجع دولتی سپرده شده و این شیوه برخلاف قوانین بالادستی و سیاست‌های اصل ۴۴ قانون اساسی است.
سازمان نصر در نامه‌ای به وزیر ارتباطات اعلام کرده که در صورت تداوم این روند، بخش خصوصی از سرمایه‌گذاری در سلامت دیجیتال منصرف خواهد شد و این ضربه بزرگی به اقتصاد سلامت و توسعه خدمات آنلاین در کشور خواهد بود.
آینده سلامت دیجیتال؛ فرصت یا تهدید؟
با وجود این اختلافات، هر دو طرف بر ضرورت ساماندهی عرضه اینترنتی دارو و جلوگیری از تخلفات و تهدیدات در این حوزه تأکید دارند؛ اما اختلاف در نحوه اجرا و میزان نظارت است.
از یک‌سو، فعالان فین‌تک سلامت و انجمن تجارت الکترونیک معتقدند سلامت دیجیتال ابزار نجات نظام سلامت و رفاه مردم است و باید با سیاست‌گذاری هوشمندانه از آن حمایت شود.
از سوی دیگر، انجمن داروسازان و بدنه سنتی نظام سلامت نگران تجاری‌سازی افراطی سلامت و تهدید امنیت دارویی هستند.
به نظر می‌رسد نقطه تلاقی این دو دیدگاه، تعریف نظام رگولاتوری شفاف و یکپارچه است که هم سلامت و امنیت مردم را تضمین کند و هم مانع توسعه و رقابت‌پذیری اقتصاد دیجیتال نشود. مسیری که اگر با تعامل و دوری از فضای اتهام و لابی‌گری پیش برود، می‌تواند به مدلی پایدار و موفق در نظام سلامت ایران منتهی شود.
انجمن داروسازان در این نامه صراحتاً از مسعود پزشکیان خواسته که به وزیر ارتباطات دستور دهد از هرگونه حمایت از این پلتفرم‌ها و ایجاد خدشه در روند منطقی تجویز و مصرف دارو در نظام سلامت کشور جلوگیری کند.
اتهام «ناصرخسروی مجازی»
در بخشی از این نامه، انجمن داروسازان، فعالیت پلتفرم‌های دارویی را زمینه‌ساز ایجاد ناصرخسروی مجازی توصیف کرده و هشدار داده است که این فضا موجب شکل‌گیری روابط ناسالم میان پزشکان، داروخانه‌ها و پلتفرم‌های آنلاین خواهد شد. این انجمن ادعا می‌کند برخی نهادهای غیردرمانی و غیرتخصصی با بهانه‌هایی چون توسعه اقتصاد دیجیتال، در حال اعمال فشار بر وزارت بهداشت برای صدور مجوز به فروش آنلاین دارو هستند.
آنها تأکید کرده‌اند ارتباط مستقیم پلتفرم‌های فروش کالا با داروخانه‌ها، موجب بروز فساد آشکار، رانت و استثمار مالی داروخانه‌ها از سوی برخی شرکت‌های فعال در این حوزه خواهد شد.
در نامه آمده سازمان غذا و دارو برای توزیع اینترنتی دارو، «ریل‌گذاری صحیحی طی سال گذشته انجام داده» و «به‌درستی سامانه مرجعی را طراحی نموده که مانع شکل‌گیری روابط مالی ناسالم شود.» به گفته نویسندگان نامه، این سامانه «درصورت عدم‌کارشکنی بعضی نهادهای غیرتخصصی» آماده اجراست.
نویسندگان معتقدند «ارتباط مستقیم پلتفرم‌های فروش کالا با داروخانه یعنی زمینه‌سازی برای اشاعه آشکار فساد، اشاعه روابط ناسالم در جامعه پزشکی، تقلب و رانت و ناصرخسرو مجازی که فقط و فقط به نفع کسانی است که به هر قیمت، ولو خسارت به حیثیت مردم و نظام سلامت، به‌دنبال کسب درآمد مفت و استثمار دیگران‌اند.»
واکنش انجمن تجارت الکترونیک: انحصار را تقویت نکنید
در مقابل این موضع‌گیری تند، انجمن تجارت الکترونیک ایران در بیانیه‌ای اظهارات انجمن داروسازان را متأثر از منافع بخشی کوچک اما مؤثر از ذی‌نفعان بازار دارو دانسته و ادعای «استثمار داروخانه‌ها» را رد کرده است.
کمیسیون سلامت دیجیتال انجمن تجارت الکترونیک توضیح داد کارمزد پرداختی داروخانه‌ها به پلتفرم‌ها، «در کمال شفافیت و در برابر خدمات بازاریابی و توسعه بازار برای داروخانه‌های همکار دریافت می‌شود». این کمیسیون ادعای انجمن داروسازان مبنی بر «استثمار داروخانه‌ها» با دریافت این تعرفه‌ها را رد کرده و تعرفه‌ها را «راهی برای جلوگیری از انحصار بخش خاصی از ذی‌نفعان با منافع مشخص» دانسته و گفته در نامه انجمن داروسازان این امر «با بی‌توجهی به منافع جمعی و عدالت رقابتی» نادیده گرفته شده است.
انجمن تجارت الکترونیک تأکید کرده «تمام فرایند نسخه‌پیچی، انتخاب و تحویل دارو را از ابتدا تا انتها داروساز مستقر در داروخانه قانونی و مطابق استانداردهای تعیین‌شده برای داروخانه‌ها انجام می‌دهد و دخالت پلتفرم‌ها صرفاً در تسهیل دسترسی مردم و فرایند ارجاع درخواست مشتری به داروخانه‌ها و ارسال آن است، نه در امور تخصصی و حرفه‌ای دارویی.»
انجمن تصریح کرده است: «چنین ادعاهای بی‌پشتوانه‌ای که این گروه سال‌هاست مطرح کرده و می‌کند، مانع توسعه سلامت دیجیتال و صرفاً تلاشی برای ایجاد و حفظ هرچه بیشتر انحصار است.»
در بخش دیگری از بیانیه انجمن آمده است: «درحالی‌که همه کشورهای پیشرو درحال توسعه و ارتقای زیرساخت‌های لازم در حوزه سلامت دیجیتال، ازجمله دارورسانی آنلاین هستند، در کشور ما همچنان منافع گروهی خاص و مؤثر ایجاب می‌کند کسب‌وکارهای فعال در این حوزه به‌جای تمرکز بر بهبود دائمی شرایط به نفع مصرف‌کنندگان و تأمین‌کنندگان، در پی توجیه و اثبات آن باشند که این امور نه‌فقط تهدید نیست که الزامی مهم برای جلوگیری از هدررفت منابع، افزایش دسترسی و ارتقای سطح کیفیت خدمات و افزایش رفاه و کرامت افراد جامعه است.»
انجمن تجارت الکترونیک همچنین هشدار داده است: «تجربه سال‌های گذشته نشان داده فشار رسانه‌ای یا لابی‌گری صنفی نمی‌تواند مانع حرکت قطار فناوری و توسعه شود. شفافیت، رقابت سالم، دسترسی بهتر و ارتقای کیفیت خدمات، فقط در بستر فناوری ممکن خواهد بود. مقاومت در برابر این مسیر مقاومت در برابر آینده کشور است.»
کمیسیون سلامت دیجیتال انجمن تجارت الکترونیک همچنین برای شنیدن دغدغه‌های نهادهای رگولاتور و تعامل با آنها اعلام آمادگی کرده و از تمام ذی‌نفعان این حوزه خواسته «با تبعیت از دستورالعمل لازم‌الاجرای «حمل و عرضه دارو از طریق سکوها و کسب‌وکارهای اینترنتی» که نقش تنظیمگری وزارت بهداشت نیز در آن لحاظ شده، مسیر توسعه ناگزیر اقتصاد دیجیتال را دچار وقفه نکنند.»
این انجمن تأکید کرده سلامت دیجیتال در کشورهای پیشرو به عنوان مسیر نجات نظام سلامت و ارتقای دسترسی شناخته می‌شود و مخالفت‌های صنفی در ایران، حرکتی در جهت حفظ انحصار سنتی و ضد توسعه فناوری است.
سازمان نصر: حذف کسب‌وکارهای شفاف به فساد منتهی می‌شود
سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور نیز چند روز قبل از نامه انجمن داروسازان، در بیانیه‌ای به وزیر ارتباطات و سایر مقامات هشدار داده بود که تصمیمات اخیر سازمان غذا و دارو و محدودسازی پلتفرم‌های اینترنتی دارو، در عمل به تضعیف حقوق مصرف‌کننده و گسترش فساد می‌انجامد.
در این بیانیه آمده: «پلتفرم‌های دارویی در مسیر قانونی و با مجوز رسمی فعالیت می‌کنند و ممانعت از فعالیت شفاف آنها، موجب تقویت بازار سیاه، خروج کسب‌وکارهای معتبر و کاهش امنیت دارویی بیماران خواهد شد.»
این سازمان همچنین انتقاد کرده که سازمان غذا و دارو با تهیه سندی موسوم به «گردش کار ارائه خدمات دارویی در چارچوب نسخ الکترونیک» عملاً نقش کسب‌وکارها را به واسطه ثبت سفارش و ارجاع به سامانه مرجع دولتی تقلیل داده و همه مراحل استعلام، قیمت‌گذاری و مدیریت دارو را به انحصار خود درآورده است.
ورود وزیر ارتباطات و تشدید اختلاف‌ها
آنچه این تقابل را جدی‌تر کرد، موضع‌گیری صریح وزیر ارتباطات در حمایت از پلتفرم‌های دارویی و درخواست از وزارت بهداشت برای تنظیم مقررات روشن و قابل اجرا در این حوزه بود. همین اظهارات، باعث واکنش تند انجمن داروسازان شد که در نامه خود خطاب به رئیس‌جمهور، از دخالت وزیر ارتباطات در حوزه سلامت انتقاد کردند.
انجمن داروسازان در این نامه از رئیس‌جمهور خواسته که وزیر ارتباطات را به تمرکز بر وظایف تخصصی خود و رفع ضعف‌های زیرساختی کشور در حوزه دیجیتال وادارد و از حمایت از طرح‌هایی که به زعم آنها امنیت سلامت مردم را تهدید می‌کند، بازدارد.
رئیس سازمان غذا و دارو: فروش اینترنتی بدون ضابطه ممنوع است
در میانه این جدال رسانه‌ای و صنفی، مهدی پیرصالحی، رئیس سازمان غذا و دارو نیز در مصاحبه‌ای از نهایی‌شدن ضوابط فروش اینترنتی دارو خبر داد. او تأکید کرد که فروش دارو در فضای مجازی در صورتی مجاز است که در بستر سامانه‌های واسط زیر نظر این سازمان انجام شود و هرگونه فروش خارج از این چارچوب، ممنوع خواهد بود.
وی در توضیح گفت: «تأمین و عرضه دارو تابع الزامات سختگیرانه است و باید از انتشار اطلاعات شخصی بیماران و عرضه داروهای تقلبی جلوگیری شود. مواردی از تخلف و گران‌فروشی در فروش آنلاین دارو گزارش شده و این موضوع، نیاز به اعمال مقررات سختگیرانه‌تر را دوچندان می‌کند.»
مخالفت با تمرکز انحصاری و انحصارگرایی دولتی
در این میان، سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور هشدار داده که محدودسازی فعالیت قانونی پلتفرم‌های دارویی منجر به خروج سرمایه‌گذاران، کاهش اشتغال و گسترش فساد اداری خواهد شد. این سازمان تصریح کرده است که در سند سازمان غذا و دارو، عملاً همه اختیارها و فرآیندهای سفارش‌گیری و تحویل دارو به یک سامانه مرجع دولتی سپرده شده و این شیوه برخلاف قوانین بالادستی و سیاست‌های اصل ۴۴ قانون اساسی است.
سازمان نصر در نامه‌ای به وزیر ارتباطات اعلام کرده که در صورت تداوم این روند، بخش خصوصی از سرمایه‌گذاری در سلامت دیجیتال منصرف خواهد شد و این ضربه بزرگی به اقتصاد سلامت و توسعه خدمات آنلاین در کشور خواهد بود.
آینده سلامت دیجیتال؛ فرصت یا تهدید؟
با وجود این اختلافات، هر دو طرف بر ضرورت ساماندهی عرضه اینترنتی دارو و جلوگیری از تخلفات و تهدیدات در این حوزه تأکید دارند؛ اما اختلاف در نحوه اجرا و میزان نظارت است.
از یک‌سو، فعالان فین‌تک سلامت و انجمن تجارت الکترونیک معتقدند سلامت دیجیتال ابزار نجات نظام سلامت و رفاه مردم است و باید با سیاست‌گذاری هوشمندانه از آن حمایت شود.
از سوی دیگر، انجمن داروسازان و بدنه سنتی نظام سلامت نگران تجاری‌سازی افراطی سلامت و تهدید امنیت دارویی هستند.
به نظر می‌رسد نقطه تلاقی این دو دیدگاه، تعریف نظام رگولاتوری شفاف و یکپارچه است که هم سلامت و امنیت مردم را تضمین کند و هم مانع توسعه و رقابت‌پذیری اقتصاد دیجیتال نشود. مسیری که اگر با تعامل و دوری از فضای اتهام و لابی‌گری پیش برود، می‌تواند به مدلی پایدار و موفق در نظام سلامت ایران منتهی شود.
