حریم خصوصی حق اساسی در عصر دیجیتال است

آی‌تی‌من- ششمین سمینار بین‌المللی سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی کرسی یونسکو، در دانشکدة مطالعات جهانِ دانشگاه تهران با موضوع «دوفضایی‌شدن جهان» برگزار شد.

در این سمینار که با همکاری دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سخنرانان بین‌المللی برگزار شد، بیش از ۵۰۰ نفر به‌صورت حضوری و مجازی گرد هم آمدند تا در این زمینه به تبادل اطلاعات بپردازند.

یکی از مقاله‌های برجستۀ این سمینار، مقالۀ «حفاظت از حریم خصوصی و محافظت از داده‌ها در عصر دیجیتال» نوشته مرتضی درویشی پژوهشگر دانشگاه تهران است.

درویشی در مقالۀ خود، چالش‌های پیش رویِ حفاظت از حریم خصوصی و محافظت از داده‌ها در دنیای دیجیتال را بررسی کرده است. او در این مقاله توضیح می‌دهد که تکنولوژی‌های ارتباطی جدید، علاوه‌بر این‌که فرصت‌های فراوانی را برای کاربران مهیا کرده است، چگونه آن‌ها را با مخاطرات بی‌سابقه‌ای نیز روبه‌رو می‌کند؛ مثلاً نقض حریم خصوصی کاربران و داده‌های آن‌ها، یکی از موضوعات داغ و مهم در دنیای دیجیتال امروز است.

درویشی در مقالۀ خود به تحولات حوزۀ حفاظت از حریم خصوصی و داده‌ها پرداخته و بر اهمیت این تحولات در زمینۀ پیشرفت سریع تکنولوژی و ماشین‌های تجزیه و تحلیل داده، تاکید کرده است. او بیان می‌کند که حریم خصوصی، یک حق اساسی است که پیش از این تنها با فضاهای فیزیکی افراد مرتبط بود؛ اما با انقلاب دیجیتال و ورود کاربران به دنیای دیجیتال، این مفهوم عمیقاً تغییر شکل داده است. در این زمانه دیگر حفظ حریم خصوصی به فضاهای فیزیکی منحصر نمی‌شود و کاربری ممکن است در یک فضای بستۀ فیزیکی باشد ولی حریم خصوصی‌اش نقض شود و دادهای مهم اطلاعاتی‌اش به دست افراد سودجو بیفتد. بر این اساس حفاظت از حریم خصوصی کاربران و داده‌های‌شان در این فضا اهمیت بسیار زیادی پیدا کرده است. عدم امنیت خاطر کاربران در این فضا می‌تواند در عملکرد آن‌ها تأثیرات منفی بگذارد. افزایش پیچیدگی در جمع‌آوری، ذخیره‌سازی و تجزیه و تحلیل داده‌ها، نگرانی‌هایی در مورد افشای اطلاعات شخصی و احتمال نقض حق حریم خصوصی ایجاد کرده است. علاوه‌بر این دانش ناقص یا اندک کاربران در استفاده از فضای مجازی سبب می‌شود که حریم خصوصی آن‌ها نقض شود و داده‌های مهم و حساس آن‌ها در معرض خطر قرار گیرد. مثلاً گاهی ممکن است کاربران فضای مجازی، برای استفاده از یک برنامۀ خاص، اطلاعاتی را در اختیار سازندگان آن برنامه بگذارند که اصلاً برای استفاده از آن برنامه ضروری نیست. این تنها یکی از مواردی است که ممکن است از طریق آن اطلاعات مهم کاربر به دست دیگران بیفتد و حریم خصوصی او نقض شود.

درویشی در مقالۀ خود به قوانین جدید حفاظت از داده‌ها مانند GDPR اتحادیۀ اروپا و CCPA کالیفرنیا اشاره می‌کند و می‌گوید که این قوانین یک تغییر الگو در چگونگی رسیدگی به داده‌های فردی را نشان می‌دهند. هدف از طراحی الگوی GDPR ایجاد فضای امن و قابل کنترل برای کاربران، جلوگیری از سوءاستفاده از اطلاعات آن‌ها و به حداقل رساندن هرزنامه‌ها است. در این الگو داده‌های شخصی عبارتند از اطلاعاتی که هویت کاربر را شناسایی می‌کند؛ مانند نام و نام‌خانوادگی، شماره تلفن، ملیت، مذهب، رنگ پوست و ... . این الگو می‌گوید که ارایه‌دهندۀ خدمات دیجیتال باید امکان مشاهده، بررسی، تصحیح یا حذف اطلاعات کاربران را فراهم کند. همچنین در این الگو بر این موضوع تأکید شده است که شرکت ارایه‌دهندۀ خدمات باید کاربران را از جدیدترین اطلاعات و بروزرسانی‌ها مطلع کند. همچنین در الگوی CCPA به کاربران گفته می‌شود که از اطلاعات شخصی آن‌ها برای ارایه و بهبود خدمات استفاده می‌شود. این موارد سبب امنیت خاطر کاربران در فضای دیجیتال شده و شرکت‌های ارایه‌دهندۀ خدمات موظف به اجرای آن هستند و در صورت تخلف جریمه می‌شوند. این دو الگو بر حفظ حریم خصوصی کاربران و حفاظت از داده‌های آن‌ها متمرکز شده است، تا مانع دسترسی غیرمجاز شرکت‌های ارایه‌دهندۀ خدمات شود.

درویشی بر اهمیت محافظت از اطلاعات حساس مانند داده‌های مالی، سوابق بهداشتی و شناسه‌های شخصی در دنیای به شدت درهم‌پیچیده و متصل ما تأکید فراوان دارد؛ زیرا عدم توجه به این موارد ممکن است سبب لو رفتن اطلاعات شخصی و مهم کاربران شود.

در بخش دیگر مقاله، درویشی به تأثیر تکنولوژی‌های نوآورانه مانند هوش مصنوعی و یادگیری ماشین بر حفاظت از حریم خصوصی و داده‌ها اشاره می‌کند. او معتقد است که تکنولوژی‌های نظارتی بر اساس مجموعه‌ داده‌های بزرگی استوار است که مسائل اخلاقی مرتبط با رضایت، تعصب و شفافیتِ الگوریتمی را مطرح می‌کند.

درویشی می‌گوید که دستیابی و حفظ تعادل بین نوآوری و حفاظت از حریم خصوصی نیازمند توسعۀ قوانین و دیدگاه‌های اخلاقی است؛ زیرا هوش مصنوعی بر اساس توانایی‌هایی که دارد، به‌راحتی می‌تواند حریم خصوصی کاربران را نقض و از داده‌های آن‌ها سوءاستفاده کند. هوش مصنوعی از سه راه ماندگاری داده‌ها، استفادۀ دوباره از داده‌ها و سرریزی آن‌ها می‌تواند حریم خصوصی کاربران را نقض و آن‌ها را با چالش‌های جدی روبه‌رو کند.

درویشی در نهایت به چالش‌های موجود در زمینۀ جریان‌های داده‌های جهانی و نقش شرکت‌های بزرگ تکنولوژی در شکل‌گیری آیندۀ حفاظت از حریم خصوصی و داده‌ها می‌پردازد. او تأکید دارد که باید راه‌حل‌های جدیدی در زمینۀ قوانین و مقررات پیشنهاد شود تا به حفاظت از حریم خصوصی در عصر دیجیتال کمک کند.

همچنین از نظر ایشان آگاهی روزافزون مردم از حقوق خود در خصوص حفظ حریم خصوصی و محافظت از داده‌ها می‌تواند شرکت‌های ارایه‌دهندۀ خدمات را وادار کند تا در زمینۀ جمع‌آوری داده‌ها شیوه‌های بهتری را ارایه دهند که اولویت اساسی آن‌ ایجاد رضایت در کاربران باشد.

درویشی معتقد است که برای حفظ حریم خصوصی و حفاظت از داده‌های کاربران باید مقررات سخت‌گیرانه‌ای وضع شود تا با شفافیت روند دست‌یابی به داده‌های ضرروی مورد نیاز برای خدمات شرکت‌ها، بتوان اقدامات امنیتی مناسبی برای حفظ این داده‌ها انجام داد.